STAROŻYTNE OPOWIEŚCI (10) DEMETER

 

    DEMETER to jedno z wielkich bóstw Greków. Niektórzy uważają, że nazwa Demeter jest taka sama jak gê mêtêr , czyli matka ziemia, podczas gdy inni uważają Deo, który jest synonimem Demeter, jako związany z dais i dainumi, wywodzi się od kreteńskiego słowa dêai -  jęczmień, co oznacza, że Demeter była matką lub dawcą jęczmienia lub ogólnie pożywienia.

    Demeter była córką Kronosa i Rei oraz siostrą Hestii, Hery, Aidesa, Posejdona i Zeusa. Podobnie jak inne dzieci Kronosa, została pożarta przez swojego ojca, ale ten zwymiotował ją później po zażyciu lekarstwa, które dała mu Metis.

    Przez swojego brata Zeusa Demeter została matką Persefony (Prozerpiny). Najważniejszą częścią mitu o Demeter jest gwałt na jej córce Persefonie dokonany przez Plutona, a historia ta nie tylko sugeruje główną ideę zawartą w Demeter, ale także kieruje uwagę na główne miejsca jej kultu. Zeus, bez wiedzy Demeter, obiecał Persefonę Plutonowi i podczas gdy niczego niepodejrzewająca dziewczyna zbierała kwiaty, którym Zeus kazał wyrosnąć, aby ją kusić i sprzyjać intrydze Plutona, ziemia nagle się otworzyła i Persefona została porwana przez Plutona. Jej krzyki udręki słyszeli tylko Hekate i Helios. Jej matka, która słyszała tylko echo jej głosu, natychmiast wyruszyła na poszukiwanie córki.

    Miejsce, w którym wierzono, że Persefona została przeniesiona do niższego świata, różni się w różnych tradycjach; powszechna historia umieszcza je na Sycylii, w sąsiedztwie Etny, na górze Aetna lub między studniami. Ta legenda, która wskazuje na Sycylię, choć niewątpliwie bardzo starożytna z pewnością nie jest pierwotną tradycją, ponieważ kult Demeter został wprowadzony na Sycylię przez kolonistów z Megary i Koryntu. Inne, wcześniejsze tradycje umieszczają zgwałcenie Persefony w Erineus na Kefissos, w sąsiedztwie Eleusis na wyspie na Atlantyku w pobliżu zachodniego wybrzeża Hiszpanii, w Hermionie na Peloponezie, na Krecie lub w okolicach Pizy. Inni badacze ponownie umieszczają to wydarzenie w Feneuszu w Arkadii, podczas gdy homerycki hymn o Demeter umieszcza je w równinie Nysa w Azji. Natomiast w Iliadzie i Odysei gwałt na Persefonie nie jest wyraźnie wymieniony.

    Demeter przez dziewięć dni błąkała się w poszukiwaniu córki, nie zażywając nektaru ani ambrozji, ani kąpieli. Dziesiątego spotkała Hekate, która powiedziała jej, że słyszała krzyki Persefony, ale nie wiedziała, kto ją porwał. Obie pospieszyły następnie do Heliosa, który wyjawił im, że tajemniczym Plutonem był rozbójnik, który uzyskał zgodę Zeusa na dokonanie tego haniebnego czynu. Demeter w swoim gniewie na tę wiadomość unikała Olimpu i mieszkała na ziemi wśród ludzi, obdarowując prezentami i błogosławieństwami tych, przez których została życzliwie przyjmowana, surowo karząc tych, którzy ją odrzucali lub nie przyjmowali jej darów z należytym szacunkiem. W ten sposób przybyła do Celeusa w Eleusis. Ponieważ bogini nadal trwała w swoim gniewie i powodowała głód na ziemi, nie pozwalając, aby pola wydawały jakiekolwiek owoce, Zeus martwiący się o to, aby rasa śmiertelników nie wyginęła, wysłał Iris, aby nakłoniła Demeter do powrotu na Olimp, ale na próżno.

    W końcu Zeus wysłał wszystkich bogów Olimpu, aby pojednali ją błaganiami i prezentami; ale przysięgła, że ​​nie wróci na Olimp ani nie przywróci płodności ziemi, dopóki nie zobaczy córki ponownie. W związku z tym Zeus wysłał Hermesa do Erebusa, aby sprowadził Persefonę. Pluton rzeczywiście zgodził się na powrót Persefony, ale dał jej do zjedzenia kawałek granatu, żeby nie zawsze pozostawała z Demeter. Hermes następnie zabrał ją w rydwanie Plutona do Eleusis do swojej matki, której po serdecznym powitaniu opowiedziała swój los. W Eleusis do obu dołączyła Hekate, która odtąd pozostała sługą i towarzyszem Persefony. Zeus wysłał teraz Rheę, by przekonała Demeter do powrotu na Olimp, a także przyznał, że Persefona powinna spędzić tylko część roku (zimę) w podziemnych ciemnościach, a przez resztę roku powinna pozostać z matką.

    Demeter była boginią ziemi, a zwłaszcza ziemi jako rodzącej owoce, a co za tym idzie rolnictwa i stąd Homer nazywa ludzki pokarm lub chleb darem Demeter. Pogląd, że jest ona autorką płodności ziemi, został rozszerzony na płodność, a zatem była również uważana za boginię małżeństwa i była czczona szczególnie przez kobiety. Ponieważ rolnictwo jest podstawą dobrze uregulowanych warunków społecznych, Demeter jest również przedstawiana jako przyjaciółka pokoju i jako prawodawcza bogini.

    Demeter czczono na Krecie, Delos, Argolis, Attyce, na zachodnim wybrzeżu Azji, na Sycylii i we Włoszech. Ofiary składane jej składały się ze świń, symbolu płodności, byków, krów, miodów i owoców.

    Demeter była często reprezentowana w dziełach sztuki, choć nie zachował się prawie cały jej posąg. Jej wizerunek przypominał wizerunek Hery w jej macierzyńskim charakterze, ale miał łagodniejszy wyraz, a jej oczy były mniej szeroko otwarte. Czasami była przedstawiana w pozycji siedzącej, czasami idącej, a czasami jadącej w rydwanie ciągniętym przez konie lub smoki, ale zawsze w pełnym stroju. Wokół głowy nosiła wianek z kłosów lub prostą ściągaczkę, a w ręku trzymała berło, rogi lub mak, czasem także pochodnię i mistyczny kosz.

[29.10.2022, Toruń]