WYPOŻYCZALNIA (1) ADAM MICKIEWICZ - „CZATY”

Pierwszym tekstem jaki znalazłem w wypożyczalni jest ballada - dumka Adama Mickiewicza - „Czaty” - regularny, sylabotoniczny wiersz o układzie rymowanych wersów a-b-a-b w czterowersowych strofach, gdzie w wersach nieparzystych poeta stosuje czternastozgłoskowiec, natomiast w parzystych operuje dziesięciozgłoskowcem. Dodatkową wartością utworu jest to, że autor w nieparzystych wersach ewidentnie świadomie, równomiernie rozdziela je po siedem zgłosek, wprowadzając rym wewnętrzny w obrębie każdego nieparzystego wersu. Ta kunsztowna forma wiersza jako żywo przypomina rzadko występujący w liryce polskiej gatunek literacki, jakim jest rondo. Ma to również swoje niepodważalne zalety, jeśli chodzi o odbiorcę - wiersz czyta się znakomicie, a jego temat: tajemniczy i ponury, znajduje dosyć nieoczekiwane zakończenie i choćby nawet ze względu na nie, należałoby tę dumkę doczytać do końca.

Z „Czatami” powiązany jestem niejako uczuciowo. W trzeciej klasie całkiem przyzwoitego liceum ogólnokształcącego, nomen omen - imienia Adama Mickiewicza, recytowałem ten utwór podczas jednej ze szkolnych akademii. O ile sobie przypominam, miało to miejsce w związku z obchodami rocznicy urodzin wieszcza - patrona szkoły. Aby było zabawniej z ową recytacją, a ściślej mówiąc z treścią wiersza wiąże się pewna sytuacja, w jakiej się znalazłem. Nazwijmy ją: zakochanie? zauroczenie? Otóż jest w „Czatach” moment taki:

„(…)Ten, ściskając kolana mówił do niej: «Kochana! 

Więc już wszystko, jam wszystko utracił! (…)” ,

którym to fragmentem starałem się zwrócić uwagę pewnej młodszej ode mnie o dwa lata niewiasty obecnej wśród słuchających (bodajże w poprzednim blogu szerzej wypowiedziałem się na ten temat… i temat powrócił raz jeszcze).

Podziałało na chwilę, no może na jakiś kwadrans po zakończeniu akademii. Przyszłość poszła w zapomnienie ze strony niewiasty i wyciągam stąd wniosek taki: zwyciężył Mickiewicz; poległ interpretator.

Czaty 

Z ogrodowej altany wojewoda zdyszany

Bieży w zamek z wściekłością i trwogą.

Odchyliwszy zasłony, spojrzał z łoże swej żony

Pojrzał, zadrżał, nie znalazł nikogo.

Wzrok opuścił ku ziemi i rękami drżącemi 

Siwe wąsy pokręca i duma 

Wzrok od łoża odwrócił, w tył wyloty zarzucił

 I zawołał kozaka Nauma.

 «Hej, kozaku, ty chamie, czemu w sadzie przy bramie

 Nie ma nocą ni psa ni pachołka?

Weź mi torbę borsuczą i janczarkę hajduczą,

I mą strzelbę gwintówkę zdejm z kołka».

Wzięli bronie, wypadli, do ogrodu się wkradli, 

Kędy szpaler altanę obrasta. 

Na darniowym siedzeniu coś bieleje się w cieniu:

To siedziała w bieliźnie niewiasta. 

Jedną ręką swe oczy kryła w puklach warkoczy

I pierś kryła pod rąbek bielizny;

Drugą ręką od łona odpychała ramiona

Klęczącego u kolan mężczyzny. 

Ten, ściskając kolana mówił do niej: «Kochana! 

Więc już wszystko, jam wszystko utracił!

Nawet twoje westchnienia, nawet ręki ściśnienia 

Wojewoda już z góry zapłacił. 

«Ja, choć z takim zapałem, tyle lat cię kochałem, 

Będę kochał i jęczał daleki; 

On nie kochał, nie jęczał, tylko trzosem zabrzęczał,

Tyś mu wszystko przedała na wieki,

«Co wieczora on będzie, tonąc w puchy łabędzie,

Stary łeb na twym łonie kołysał, 

I z twych ustek różanych i z twych liców rumianych

Mnie wzbronione słodycze wysysał.

 «Ja na wiernym koniku, przy księżyca promyku,

Biegnę tutaj przez chłody i słoty, 

Bym cię witał westchnienie, i pożegnał życzeniem 

Dobrej nocy długiej pieszczoty!»

Ona jeszcze nie słucha, on jej szepce do ucha

Nowe skargi czy nowe zaklęcia: 

Aż wzruszona, zemdlona, opuściła ramiona

 I schyliła się w jego objęcia.

Wojewoda z kozakiem przyklęknęli za krzakiem

I dobyli zza pasa naboje,

I odcięli zębami i przybili stęflami 

Prochu garść i grankulek we dwoje.

«Panie - kozak powiada - jakiś bies mię napada,

Ja nie mogę zastrzelić tej dziewki;

Gdym półkurcze odwodził, zimny dreszcz mię przechodził 

I stoczyła się łza do panewki».

«Ciszej, plemię hajducze, ja cię płakać nauczę! 

Masz tu z prochem leszczyńskim sakiewkę: 

Podsyp zapał, a żywo sczyść paznokciem krzesiwo,

Potem palnij w twój łeb lub w tę dziewkę.

«Wyżej... w prawo... pomału, czekaj mego wystrzału,

Pierwej musi w łeb dostać pan młody«.

Kozak odwiódł, wycelił, nie czekając wystrzelił

I ugodził w sam łeb - wojewody.

[29.10.2016, Le Pecq pod Paryżem, Francja]