LETNIE POGWARKI (20) PIEŚŃ GMINNA

A jednak nie III część „Dziadów”, nie mesjanizm, nie „Wielka Improwizacja”, „Bal u Senatora”, „Salon Warszawski”, a część II „Dziadów”, w której widma-duchy przychodzą do kaplicy w dzień zaduszny, gdzie Guślarz staje się świadkiem ich pośmiertnej rozpaczy. Uwiodła mnie Mickiewicza pieśń gminna, która jakże cenną wieść przynosi:

„Bo kto nie był ni razu człowiekiem,

Temu człowiek nic nie pomoże.”

Tak, uznający się za człowieka wrażliwego na ludzką krzywdę i niesprawiedliwość II część „Dziadów” Mickiewicza wydaje się być wystarczającym argumentem na to, aby pokłonić się tej twórczości, aby docenić siłę poezji wieszcza, poezji, która utrwala po wsze czasy pieśń gminną, a więc to, co ma do powiedzenia lud prosty i ubogi.

Ale przecież oprócz tego utworu twórczość autora „Pana Tadeusza” obfituje w inne jeszcze „rodzynki” mające swoją genezę w relacjach prostego ludu. Przykładem tego niech będą „Ballady i romanse”, zbiór kunsztownie opracowanych przez autora podań i legend, które przekazywane były z  pokolenia na pokolenie. Mickiewiczowi udało się podnieść na piedestał literacki zasłyszane historie, po których pewnie nie pozostałoby nic, bo ludzka pamięć bywa zawodna, jeśli nie jest pielęgnowana.

W jak znakomity sposób Mickiewicz panuje nad językiem, w jaki sposób udaje mu się utrwalić po wsze czasy ludowe podania, niech świadczy ten oto początek ballady „Świteź”:

„Ktokolwiek będziesz w Nowogródzkiej stronie,

Do Płużyn ciemnego boru

Wjechawszy, pomnij zatrzymać twe konie,

By się przypatrzyć jezioru.„ (…)

Jakże fascynującym poetyckim obrazem kończy poeta balladę „Świtezianka”…

(…) „Woda się dotąd burzy i pieni;

Dotąd przy świetle księżyca

Snuje się para znikomych cieni:

Jest to z młodzieńcem dziewica.

Ona po srebrnym pląsa jeziorze,

On pod tym jęczy modrzewiem.

Któż jest młodzieniec? Strzelcem był w borze.

A kto dziewczyna? Ja nie wiem.”

Zaiste oba te utwory, pięknym poetyckim językiem opowiedziane, nawiązują do legend gminnych, ubogacając je i unieśmiertelniając. A nie każdy poeta to potrafi - bazuje na własnej wyobraźni i doświadczeniach. Mało jest takich, którzy nie wstydzą się z czerpania ze źródeł, które biją nie w szlacheckich, arystokratycznych studniach, a tych ludowych właśnie, mniej wykwintnych, lecz bardziej szczerych i prawdziwych.

[26.08.2018, Aire de la Scarpe, Millonfosse, Nord, we Francji]