WRACAM DO TEGO, CO LUBIĘ

Pomimo tych niedogodności, jakie mnie spotkały, pozwoliłem sobie podczas ostatniej podróży przeczytać „Pamiętnik znaleziony w Saragossie” Potockiego, tudzież poczytać sobie wiersze pani Agnieszki Osieckiej i poetów międzywojnia, a korzystając z bezpłatnego połączenia internetowego na Aire de Garabit obejrzałem po raz kolejny „Pełnię” Andrzeja Kondratiuka, zachwycając się specyficznym klimatem filmowych opowieści mojego ulubionego reżysera, grą aktorską i zdjęciami. Jako że w rodzimych telewizjach poza TVP Kulturą i Kino Polska nie ma repertuaru, który by mi odpowiadał, wypatrzyłem w internecie kilka odcinków „Doktor Ewy”, serialu z roku 1970 w reżyserii Henryka Kluby i świetną grą aktorską pań: Ewy Wiśniewskiej i Jolanty Lothe. I warto było, bo świat pokazany w tym serialu nigdy już nie wróci, choć tematyka medyczna wciąż obecna jest nie tylko w polskim filmie. W scenariuszu „Doktor Ewy” nietrudno doszukać się analogii z opowieściami, których bohaterkami były Joasia Podborska, Stasia Bozowska, a także doktor Judym. Tematyka sensu stricto społeczna jest nieobecna w polskiej literaturze i filmie. Według mnie jest to okoliczność przygnębiająca; najwyraźniej społecznikostwo wyszło z użycia w społeczeństwie globalnego konsumpcjonizmu, w czasach dominacji pieniądza.

Nie wiem, jak się mają te rzeczy u innych czytających, a mieszczących się w grupie „ponad średnich statystycznie” czytelników; ja tak jak lubię wracać do obejrzanych już filmów czy obrazów, do pewnych miejsc szczególnie ulubionych, do muzycznych utworów, ja lubię powracać do czytanych już książek, nawet do ich fragmentów.

I wracam dzisiaj do lektury Ladislava Fuksa, jednego z moich najulubieńszych pisarzy, wracam do „Wariacji na najniższej strunie”.

„Była dopiero piąta, ale ściemniło się tak, że prawie na krok nie było nic widać. Odłożyłem książkę z obrazami, a kuzyn Gini mapę Europy.

- Ta twoja książka z obrazkami jest oprawiona w safian – powiedział – pewno nawet nie wiesz, co to jest safian. Ale możesz ją sobie oglądać. To coś w sam raz dla ciebie. – Podszedł do okna , wyjrzał na ulicę i stwierdził, że znów nadchodzi jakaś idiotyczna burza.

Obrazki na ścianach westchnęły, a wiedeńska babunia, wisząca w złotej ramie na ścianie, na chwilę postawiła oczy w słup.

Burza, ileśmy ich już w tym roku przeżyli! Na myśl o monotonnym deszczu, towarzyszącym dalekim cichym grzmotom, całe ciało ogarniał bezwład, a powieki ciążyły, jakby chciały zapaść w sen. Miś pacnął na kanapę i zasypiał rozrzuciwszy ręce i nogi , jak niedźwiedź Muk, gdy się upił w Zameczku Królewny. Subtelna tancerka w szklanej gablotce, która dość chętnie patrzyła na misia, naburmuszyła się, spuściła oczy i również zaczęła zasypiać, wyglądała jak królewna , którą ukłuł cierń róży, albo Panienka na świętym obrazku. A babunia, chociaż skądinąd misia dość lubiła i nawet podtykała mu słodycze, które wyciągała skądś spod obrazu, nie była zadowolona, że się tak leniwie rozwala, toteż nim zamknęła oczy, szepnęła do śpiącej tancereczki:

- Moja śliczna mała panieneczko! Ma panienka rację, że nie zważa na tego misia. Przecież panienka jest z Miśni, a on tylko z jakiegoś praskiego sklepu z zabawkami. No a wy – zwróciła się do nas, zebranych w pokoju – wy idźcie się położyć. Przynajmniej będzie w tym domu znowu trochę spokoju”.

Tak zaczyna się ta powieść, świetna, niezwykła i ulubiona; nie dziwota, że już zagościła w strzępach słów w kawiarence. Dlaczego tak mnie urzekła? Po kolei…. Pozwoliłem sobie na podkreślenie fragmentu cytowanego tekstu, w którym na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że Fuks napisał powieść dla dzieci, no, może dla dorastającej młodzieży, albowiem zastosował figurę retoryczną, polegającą na tym, że w sposób właściwy baśniom nadał ludzkie cechy pluszowemu misiowi i porcelanowej figurce tancereczki, a babci uwidocznionej na obrazie wiszącym na ścianie, użyczył nawet ludzkiego głosu. Nic bardziej mylnego – „Wariacje na najniższej strunie” to nie jest powieść dla dzieci, aczkolwiek znakomita część fabuły skonstruowana jest w ten sposób, że narratorem staje się główna jej postać – chłopiec, zaś zastosowanie elementów personifikujących w niezwykle subtelny sposób ubarwia przedstawiony przez autora świat, wtłacza weń elementy humorystyczne, rozładowujące dosyć ponury i tajemniczy klimat jaki towarzyszy przebiegowi wydarzeń. A ponurość klimatu wynika z umieszczenia akcji utworu w określonym czasie historycznym, bezpośrednio przed zajęciem przez Hitlera czeskich Sudetów, przed aneksją Austrii, przed wybuchem jednej z najstraszliwszych wojen. Bieżąca, jakże bolesna historia skonfrontowana jest w powieści z okresem dorastania chłopca obdarzonego wręcz poetycką wyobraźnią. W „Wariacjach” realność miesza się ze światem wyimaginowanym, co jednak nie przekłada się z punktu widzenia czytelnika na trudności percepcyjne w odbiorze utworu.

Po raz kolejny zalecam przeczytanie tej książki.

[05.07.2019, Dobrzelin]