ABSTRAKCJA łac. abstractio — odrywanie, oddzielanie, zatrzymywanie — w języku potocznym abstrakcja oznacza oderwanie od codziennego życia i nieliczenie się z tym, co realne.
W filozofii ten termin oznacza specyficzną czynność intelektu, polegającą na oddzielaniu i zatrzymywaniu jakiejś własciwości z rzeczy, na podstawie której intelekt formuje jej poznawczy obraz, czyli pojecie (abstrakt); termin abstrakcja oznacza także metodę konstruowania przedmiotu intelektualnego poznania w ogóle, zaś w szczególności przedmiotu własciwego dla określonych nauk: przyrodniczych, matematycznych i filozoficznych.
Abstrakcja jako czynność intelektu sformułowana została przez Arystotelesa, na kanwie dyskusji z Platonem dotyczącej statusu ontycznego liczb; teoria abstrakcji leży u podstaw koncepcji poznania realistycznego. Arystoteles dostrzegł potrzebę przebudowania całościowej wizji swiata — w stosunku do poprzedników, a zwłaszcza w stosunku do Platona. Pociągnęło to za sobą koniecznosc odrzucenia platońskiej koncepcji poznania anamnetycznego (przypominajacego), a sformułowania koncepcji poznania abstrakcyjnego (odrywajacego, formułujacego). W pojmowaniu intelektu Arystoteles odcina sie zarówno od przyrodników greckich, którzy zredukowali intelekt do upostaciowionej pracząstki, jak i od Platona, który utożsamiał intelekt z duchem-duszą. Arystoteles pojmował intelekt (rozum) jako władze duszy („nazywam rozumem władze, która dusza mysli i wydaje sady o rzeczach”, [ Aristotle, De Anima]. Intelekt pojęty jako władza, tym się charakteryzuje, że „nie może mieć żadnej innej natury oprócz tej: byc moznoscia [do poznania]”
Odkrycie intelektu jako władzy duszy to jedno z najważniejszych osiągnieć arystotelesowskiej antropologii i epistemologii. Dusza wprawdzie nadal pozostaje, podobnie jak u Platona, „miejscem form”, z tą jednak różnicą, „że jest nim nie cała, lecz tylko [jej część] myśląca, i że formy są w niej nie w aktualnej rzeczywistości, lecz tylko w możności”. Intelekt, jako władza poznawcza duszy, występuje podczas procesu poznawania w funkcji zatrzymywania, oddzielania (abstrahowania) i dematerializowania form w celu uczynienia ich przedmiotami poznania. Formy te charakteryzują konieczne lub
niekonieczne układy treści w tym, co jednostkowe i konkretne.
W tak pojęty proces poznania abstrakcyjnego włączone są zarówno zmysły, jak i intelekt, które przez poprzedników Arystotelesa były sobie przeciwstawiane. Arystoteles teorie poznania abstrakcyjnego oraz koncepcje abstrakcji opracował w kontekście dyskusji z Platonem, dotyczącej natury przedmiotów matematycznych i ich genezy. Wg Arystotelesa przedmioty matematyczne (liczby, figury) intelekt tworzy poprzez oderwanie (abstrakcje) i zatrzymanie formy charakteryzującej relacje ilościowego uporządkowania tego, co jednostkowe i materialne. W ten sposób są tworzone przedmioty matematyczno- geometryczne (liczby, figury, bryły), które jednak nie bytują samodzielnie (jak utrzymywał Platon). Tak rozumiana czynność abstrakcji, charakterystyczna dla rozumnej władzy duszy, dzięki której „przedmioty poznania dają się oddzielić od materii”, została wskazana przez Arystotelesa jako jedna z pierwszych i podstawowych czynności intelektu w ogóle. Dzięki niej tworzymy przedmioty naukowego poznania, którymi są wyabstrahowane z jednostkowych i konkretnych rzeczy formy ogólne, oraz formułujemy poznawcze obrazy rzeczy.
Aby wyjaśnić proces powstawania pojęć oraz formowania przedmiotów intelektualnego poznania, Arystoteles w strukturze rozumnej władzy duszy wyróżnił tzw. rozum bierny i rozum czynny, ze względu na funkcje, jakie owa władza pełni oraz sposób związania jej z dusza. Ten pierwszy jest „miejscem dla form” i wchodzi w wewnętrzną strukturę duszy, która jest pierwsza forma ciała organicznego, ten drugi, nie będąc związany z ciałem, gdyż jest „oddzielony, odporny na wpływy zewnętrzne i niezmieszany”, jest „mocą” (światłem) udzieloną rozumowi biernemu, dzięki której ujmuje (pojmuje) on intelektualny obraz rzeczy. […]
[02.03.2025, Toruń]
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz