ŚWIAT, KTÓRY NIE MOŻE ZAGINĄĆ (1)

Zanim zaorzą, podepczą, spacyfikują, zdekomunizują, zdegradują; zanim zohydzą i przemianują po swojemu, trzeba by zadbać o pamięć nie tylko o ludziach, ale i o topograficznych śladach minionych czasów. Nigdym nie przypuszczał, że wystąpię w obronie krainy dzieciństwa, młodości i wczesnej dorosłości, chroniąc przed zagładą nazwy geograficzne wpisane w pejzaż najbliższej ojczyzny, która mnie wychowała. Ktoś powie: to absurdalne bronić desygnatów nazw występujących na zielonych lub białych przydrożnych tablicach. Absurdalne? Wszystko może się zdarzyć, gdy piedestał władzy skąpany w nieuctwie, a nienawiść do ludzi wylewa się z gardeł jak posoka z chorych trzewi.

Dobrzelin - miejsce urodzenia, osada cukrownicza, trzy ulice wszystkiego. Dzielnice: 

- Cytadela (Bóg raczy wiedzieć, skąd ta nazwa), 

- Wydmuch (coś w rodzaju Żoliborza, ciut mniejszy), 

- osiedle bez nazwy lub nie pomnę - vis-à-vis głównego budynku cukrowni, 

- Mizerki - jedna kamienica (mizerota, biedota… tam właśnie się wychowałem), 

- Dobrzelska Wieś (dlaczego nie Dobrzelińska odgadnąć trudno.

Dzisiaj Dobrzelin posiada nazwy ulic (zdaje się, że główna to Jagiełły). Drzewiej ta główna i najdłuższa łączyła osadę z dawną trasą E8 - (dzisiaj 92) z pobliskim, oddalonym o 3 kilometry Żychlinem. Kolejna ulica to Jabłonkowa (dlaczego utarła się ta nazwa, skoro wśród przydrożnych drzew nie uświadczyło się jabłoni?) prowadziła w stronę Grabowa, Marianki i Pniewa wzdłuż Wydmuchu. Trzecia ulica, a właściwie droga to Kasztanowa (tu nie bez racji, bo istotnie wzdłuż niej rosły najpiękniejsze kasztanowce). Droga ta krzyżowała się z główną i wiodła od skraju jednego z dwóch parków oraz żołnierskiego cmentarza w stronę Drzewoszek. Zanim jednak osiągnęła tę wcale niemałą wieś przebiegała pomiędzy stawami (dzieliła je na „górne” i „dolne”), mając po lewej stronie Mizerki. Człowiek nadał imiona stawom. Po stronie południowej („górne”) występowały dwa zarybione stawy: „Pod Kominem” (przylegający do fabryki) i „Górny” - najbliższy miejscu zamieszkania. Oprócz tych dwóch istniały dwa stawy będące ostojnikami gromadzącymi ciepłą, „produkcyjną” wodę doprowadzaną rurami z cukrowni.

Stawy „dolne” przedstawiały się okazale, tak ze względu na ich stosunkowo dużą powierzchnię, jak i głębokość. Najgłębszy był staw „Hodowlany”, największy - „Poniemieck”i, a najdłuższy przezwano „Rzeką”. Nie ustaliłem nazwy dwóch pozostałych stawów. Jeden, równoległy do „Poniemieckiego”, był od niego nieco węższy, zaś ten najodleglejszy akwen, zdaje się, że nie miał swojego imienia, natomiast jego zachodnie „wybrzeże” nazywano „Plażą”.

Jako się rzekło, moja osada cukrownicza posiadała dwa parki. Ten po północnej stronie, przy głównej trasie prowadzącej do Żychlina był parkiem niechybnie założonym przez dawnych właścicieli dworku, który w reżimowych czasach pełnił funkcję budynku Gromadzkiej Rady Narodowej; była w nim też sala taneczna oraz biblioteka. W czasach nowożytnych - czytaj: od początku transformacji ustrojowej dworek został (dosłownie) „zabity dechami” i popada w coraz piękniejszą ruinę przywodzącą na myśl ruiny Akropolu. W obrębie tegoż parku istnieje po dzień dzisiejszy budowla zamieszkała onegdaj przez dworską służbę. W niejakim oddaleniu od dworku, już poza parkiem, dwa folwarczne czworaki napoczynały „Dobrzelską Wieś”.

Drugi park, bliższy cukrowni, usytuowany był po stronie południowej. Tam, pośród wybujałej zieleni wysokich osik, lip, olch, buków i dębów rozpościerało się boisko piłkarskie. Tutaj też niewielki, po wojnie zbudowany piętrowy budyneczek mieści w swoich ścianach zaplecze sportowe, fabryczną bibliotekę, klubokawiarnię na piętrze z tarasem wychodzącym na boisko oraz kilka pokoi, w których orkiestra dęta ćwiczyła marsze, walce i polonezy, tudzież odbywały się w nich zajęcia dla młodzieży. Dzisiaj ten park jest z drzew przetrzebiony, po boisku nie pozostał ślad, natomiast budyneczek z klubokawiarnią został sprzedany w „dobre” ręce

Niewątpliwie najrozleglejszą częścią Dobrzelina stanowiła sama cukrownia wraz z placem buraczanym, składowiskami węgla kamiennego i kamienia wapiennego. Do cukrowni dochodziły tory kolejki wąskotorowej i szerokotorowej. W wąskotorowych wagonach przewożono surowiec - buraki; w dużych wagonach wspomniany węgiel i kamień wapienny.

Miał Dobrzelin na zachód od Mizerek swoje wzniesienia - niewielkie górki, szczególnie lubiane zimą. Dzieciarnia (w tym piszący te słowa) zjeżdżała z nich na sankach, a zdarzało się, że i też na nartach. Górki te przezwano „Babimi Górami”. Legenda głosi, że pod nieurodzajną, piaszczysto-gliniastą powłoką ziemi „Babich Gór”, w miejscu do dziś nieodgadnionym, spoczywają zwłoki zabitego przez Polaka w czasie okupacji Niemca. Miejsca pochówku nie odnaleziono. Zdecydowanie łatwiej było odszukać u podnóża tych gór źródło krystalicznie czystej wody, które zasilało pobliskie stawy.

Naprzeciwko Babich Gór, bliżej Mizerek, ojciec piszącego pobudował strzelnicę sportową i dokonał z innymi (także i ze mną) nasadzeń drzew wokół stawów.

Naprzeciwko parkowego dworku w ruinie istniało państwowe lub spółdzielcze gospodarstwo hodowlane. Trudno mówić, że mieliśmy w  Dobrzelinie do czynienia z PGR-em, bo w istocie ziemi ornej rozciągającej się za stawami nie było wiele, co nie przeszkadzało rozpowszechnianiu hodowli bydła i świń. Ma się rozumieć, że w obecnych czasach to świetnie prosperujące gospodarstwo nie istnieje.  

[06.03.2018, „Dobrzelin”]