STAROŻYTNE OPOWIEŚCI (9) ATENA

 

    ATENA (Athênê lub Athena), jedno z wielkich bóstw Greków. Homer Il. v. 880) nazywa ją córką Zeusa, bez żadnej aluzji do matki ani sposobu, w jaki została powołana do istnienia, podczas gdy większość późniejszych tradycji zgadza się, że urodziła się z głowy Zeusa. Według Hezjoda , Metis, pierwsza żona Zeusa, była matką Ateny, ale kiedy Metis była z nią w ciąży, Zeus, za radą Gai i Urana, połknął Metis, a potem urodziła się Atena, która wyskoczyła z jego głowy. 

    Pindar dodaje, że Hefajstos rozłupał głowę Zeusa toporem i że Atena skoczyła z potężnym okrzykiem wojennym. Inni opowiadają, że Prometeusz, Hermes lub Palamaon pomagali Zeusowi w urodzeniu Ateny, a jako miejsce zdarzenia wspominali rzekę Tryton. Inne tradycje ponownie mówią, że Atena wyskoczyła z głowy Zeusa w pełnej zbroi.

    Związek Ateny z Trytonem i Trytonisem spowodował później różne tradycje dotyczące jej miejsca urodzenia, tak że gdziekolwiek była rzeka lub studnia o tej nazwie, jak na Krecie, Tesalii, Beocji, Arkadii i Egipcie, mieszkańcy tych okręgi twierdziły, że urodziła się tam Atena. Wydaje się, że z takich miejsc urodzenia nad rzeką Tryton nazywano ją Tritonis lub Tritogeneia, chociaż należy zauważyć, że nazwisko to tłumaczy się również w inny sposób; niektórzy wywodzą go ze starożytnego słowa kreteńskiego, eolskiego lub beockiego, tritô, oznaczającego „głowa”, tak aby oznaczało „bogini zrodzoną z głowy”, a inni uważają, że miało to upamiętniać okoliczności jej istnienia urodzony trzeciego dnia miesiąca. (Tztez. ad Lycoph.519.) Powiązanie Ateny z Trytonem w naturalny sposób sugeruje, że musimy szukać najstarszej siedziby jej kultu w Grecji nad brzegami rzeki Tryton w Beocji, która wpadała do jeziora Copais i na której znajdowały się dwa starożytne miasta Pelasgian, Athenae i Eleusis, które zgodnie z tradycją zostały pochłonięte przez jezioro. Odtąd jej kult został przeniesiony przez Minyjczyków do Attyki, Libii i innych krajów.  Musimy wreszcie zauważyć jedną tradycję, która uczyniła Atenę córką Itoniusza i siostrą Iodamy, który został zabity przez Atenę, a drugi, według którego była córką Hefajstosa.

    Te różne tradycje dotyczące Ateny wywodzą się, jak w większości innych przypadków, z lokalnych legend i utożsamiania greckiej Ateny z innymi bóstwami. Powszechne wyobrażenie, jakie mieli o niej Grecy, a które było najszerzej rozpowszechnione w starożytnym świecie, jest takie, że była córką Zeusa, a jeśli weźmiemy Metis za jej matkę, od razu mamy wskazówkę do charakter, który nosi w religii Grecji; bo jak jej ojciec był najpotężniejszy, a matka najmądrzejsza spośród bogów, tak Atena była boginią, w której moc i mądrość były harmonijnie połączone. Była ona bóstwem o charakterze czysto etycznym, a nie przedstawicielką jakiejkolwiek szczególnej mocy fizycznej przejawiającej się w przyrodzie; jej siła i mądrość przejawiają się w tym, że jest opiekunką i strażnikiem państwa i instytucji społecznych. Wszystko więc, co daje państwu siłę i dobrobyt, jak rolnictwo, wynalazki i przemysł, jak również wszystko, co je chroni i chroni przed szkodliwym wpływem z zewnątrz, jak obrona murów, twierdz i portów, jest pod jej bezpośrednią opieką.

    Jako opiekunka rolnictwa Atena jest przedstawiana jako wynalazczyni pługa i grabi: stworzyła drzewo oliwne, największe błogosławieństwo Attyki, nauczyła ludzi zaprzęgać woły do ​​pługa, zajmowała się hodowlą koni i pouczała mężczyźni, jak je oswoić za uzdę,

    Oprócz wynalazków związanych z rolnictwem przypisuje się jej także inne, związane również z różnymi rodzajami nauki, przemysłu i sztuki, a wszystkie jej wynalazki nie są tego rodzaju, co ludzie dokonują przypadkiem lub przypadkiem, ale takie, które wymagają przemyślenia i medytacji

    Uważano ponadto, że wynalazła prawie każdy rodzaj pracy, w której zatrudniano kobiety, i ona sama była w tym kompetentna.

    Jako bóstwo patronki państwa była w Atenach protektorką fratrii i domów, które stanowiły podstawę państwa. Święto Apaturii miało bezpośrednie odniesienie do tego szczególnego punktu w postaci bogini. Zachowała również autorytet prawa, sprawiedliwości i porządku w sądach i zgromadzeniu ludowym.

    Tak jak Atena promowała wewnętrzny dobrobyt państwa, zachęcając rolnictwo i przemysł oraz utrzymując prawo i porządek we wszystkich transakcjach publicznych, tak też chroniła państwo przed zewnętrznymi wrogami. Jako roztropna bogini wojny jest również opiekunką wszystkich bohaterów wyróżniających się rozwagą i dobrą radą, a także siłą i męstwem, takich jak Herakles, Perseusz, Bellerofontes, Achilles, Diomedes, Odyseusz. W wojnie Zeusa z gigantami pomagała ojcu i Heraklesowi w radzie, a także brała w niej czynny udział, gdyż pochowała Enceladusa pod wyspą Sycylii i zabiła Pallasa.

    Atena była czczona we wszystkich częściach Grecji, a ze starożytnych miast nad jeziorem Copais jej kult został w bardzo wczesnym okresie sprowadzony do Attyki, gdzie stała się wielką narodową boskością miasta i kraju. Składano jej ofiary składały się z byków.

Atena była często reprezentowana w dziełach sztuki; ale tymi, w których jej postać osiągnęła najwyższy ideał doskonałości, były trzy posągi Fidiasza. Pierwszym był słynny kolosalny posąg bogini ze złota i kości słoniowej, który został wzniesiony na akropolu ateńskim; drugi był jeszcze większym posągiem z brązu, zrobionym z łupów zabranych przez Ateńczyków w bitwie pod Maratonem; trzeci był mały posąg z brązu, zwany piękną lub Ateną Lemniańską, ponieważ został poświęcony w Atenach przez Lemnian.

Wśród atrybutów charakteryzujących boginię w tych dziełach sztuki wymieniamy:

1. Hełm, który zwykle nosi na głowie, ale w kilku przypadkach nosi w ręku. Zazwyczaj najpiękniej zdobią go gryfy, głowy baranów, koni i sfinksów.

2. Egida.

3. Okrągła tarcza argolska. w centrum którego znajduje się głowa Meduzy.

4. Przedmioty dla niej poświęcone, takie jak gałązka oliwna, wąż, sowa, kogut i lanca. Jej szatą jest zwykle spartańska tunika bez rękawów, a na nią nosi płaszcz.

[15.10.2022, Toruń]