Słów kilka o Heraklicie z Efezu, filozofie przedsokratejskim, wariabeliście mówiącym o tym, że rzeczywistość jest zmienna.
Heraklit urodził się w mieście Efez, dzisiejsza Turcja). Dokładna data urodzenia filozofa jest nieznana; uważa się, że narodził się około 540 pne. Jako dziecko chłopiec nie różnił się od swoich rówieśników, grał na pieniądze z innymi chłopcami (analog gry w kości). Według historyków zrzekł się on prawa dziedziczenia na rzecz swojego brata, a sam mieszkał i oddawał się filozoficznym refleksjom w świątyni bogini Artemidy, kontynuując od czasu do czasu grę w kości z dziećmi. Informacje o życiu i nauce filozofa z Efezu przeszły do naszych czasów z dzieł Diogenesa, który pełnił funkcję biografa filozofów starożytności
Poglądy Heraklita są tajemnicze i niejednoznaczne. Niemal wszystkie jego prace mają niejednoznaczną interpretację. Ponadto oryginalne prace nie zachowały się do dziś, światopogląd znany jest jedynie z prac innych filozofów i naukowców. Heraklit miał własne rozumienie mądrości. Nie wyrażał myśli wprost – jedynie w formie zagadek lub aluzji. Stąd wziął się drugi przydomek Heraklita - filozofa-poety, którego nie pisał wierszem, ale jego myśli były tak metaforyczne, że przypominały styl poetycki.
Wkładem Heraklita w rozwój filozofii starożytnej Grecji było wprowadzenie uniwersalnego logosu. Początkowo termin ten był rozumiany zarówno jako „mówienie”, jak i „znaczenie”. Teraz logos odzwierciedla znaczenie bytu i prawa wszystkiego, co istnieje.
Heraklitejska doktryna logosu jest odzwierciedleniem obrazu świata, w którym zachowana jest harmonia i dynamizm. Tak więc w nauczaniu filozofa powszechną harmonią jest kosmiczny Logos. Ale człowiek nie jest w stanie tego zrozumieć i uważa, że jego własne słowo, własny Logos, jest wyższe niż to, co uniwersalne.
Harmonia tkwi w jedności: jak powiedział Heraklit „wszystko płynie”, materia przemienia się w różne formy, ale Logos pozostaje niezmienny. Kontynuacją tej myśli był cytat „Nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki”. W naszych czasach wyrażenie to nabrało nowego znaczenia, ale nadal odzwierciedla myśl filozoficzną autora.
Heraklit nazwał ciągłą zmianę i przemianę materii i substancji prądem światowym i wierzył, że wszystko na świecie nie tylko podlega ciągłym przemianom, ale ma też przeciwieństwa. Filozof tak przedstawił dialektykę duszy ludzkiej: dusza składa się z dwóch składników – szlachetnego (ogień) i nieszlachetnego (woda). To był ogień Heraklita, który był początkiem.
Heraklit wprowadził także pojęcie „światowego ognia”, w którym kosmos zostaje zniszczony, aby odrodzić się na nowo. Teorię zniszczenia kosmosu obalił w XVIII wieku Hegel, a Schleiermacher nie uznał ognia za pierwotny żywioł. W przeciwieństwie do heraklitowskich praw przemian materii, główne idee innego starożytnego filozofa greckiego, Parmenidesa, żyjącego w tym samym okresie, głoszą, że materia jest niezmienna, stała i jednorodna.
A teraz za Wikipedią – podsumowanie poglądów Heraklita:
- wszechświat nie został stworzony, lecz zawsze był żywym ogniem (procesem), który się zapala i gaśnie (pożar świata jako akt zjednoczenia),
- realny proces to dwie drogi: rozdwojenie i zjednoczenie się przeciwieństw, które redukują się do dwóch: sporu i zgody; wszystko jest więc jedynie metamorfozą ognia,
- drogi ognia w dół (zagęszczony ogień zmienia się w wodę – powietrze to rodzaj wody, ona wsiąka w ziemię) i w górę (ziemia staje się płynna, z tego powstaje wszystko, a to przechodzi w ogień),
- z ognia powstają też meteory, planety i gwiazdy,
- we wszystkim jest równowaga przeciwieństw (również w człowieku),
- człowiek jest złożeniem ziemi, wody i ognia,
- ogień jest nośnikiem świadomości wchłanianym przez dusze wraz z oddychaniem,
- wyjście ognia jest przyczyną śmierci,
- wszystko przechodzi krąg życia i śmierci (w myśl walki przeciwieństw).
[21.06.2022, Toruń]
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz