SZTUKA - WCZESNY RENESANS WŁOSKI

 

1. II Sodoma [Giovanni Antonio Bazzi] (Włochy, 1477-1549)

Detal: Roksana przyjmująca koronę Aleksandra (ok. 1520)

Villa Farnesina, Rzym

    Roksana ("wspaniała gwiazda" w języku perskim) była baktryjską szlachcianką i żoną Aleksandra Wielkiego. Była córką Baktryjczyka o imieniu Oksyartes z Balkh w Baktrii (wówczas część perskiego imperium Achemenidów) i poślubiła Aleksandra w wieku 16 lat, po tym jak odwiedził on twierdzę Sogdian Rock. Balkh było ostatnią z prowincji imperium perskiego, która przypadła Aleksandrowi. Starożytne źródła opisują miłość Aleksandra do Roksany. Towarzyszyła mu ona podczas kampanii w Pakistanie i północnych Indiach w 326 r. p.n.e.

2. Giovanni Bellini (Wenecja, ok. 1426-1516)

Kobieta przed lustrem (1515)

Kunsthistorisches Museum, Wiedeń

Na tym późnym płótnie jesteśmy świadkami niezwykłej otwartości, z jaką prawie dziewięćdziesięcioletni artysta afirmował nową wrażliwość profanum.

3. Antonio da Correggio (Włochy, 1489-1534)

Detal: Leda z łabędziem (ok. 1531-32)

Staatliche Museen, Berlin

4. Giovanni Bellini (Wenecja, ok. 1426-1516)

Autoportret (1500)

Pinacoteca Capitolina, Rzym

    Giovanni Bellini był czołową postacią artystyczną piętnastowiecznej Wenecji. W ciągu swojej długiej kariery wykorzystywał różne wpływy, tworząc własny, harmonijny i spokojny styl: od złoconych bizantyjskich obrazów, które otaczały go w Wenecji, po nowoczesną manierę Giorgione'a i Tycjana. Był powszechnie podziwiany przez współczesnych, w tym Dürera, który w 1506 r. napisał, że Giovanni jest nadal najlepszym z malarzy weneckich i bardzo sympatycznym człowiekiem.

        W początkowym okresie twórczości Giovanni malował przede wszystkim obrazy o tematyce religijnej, zarówno duże ołtarze, jak i małe dewocjonalia. Wśród tych ostatnich szczególną sympatią darzył kompozycje "Madonna z Dzieciątkiem", które wykonywał w niezliczonych wariantach i z których jego pracownia cieszyła się zasłużoną sławą. Szczególnym uznaniem cieszyły się także jego portrety zamożnych Wenecjan. W 1479 r. Giovanni rozpoczął pracę nad cyklem obrazów historycznych, rozpoczętym przez jego brata Gentilego, przeznaczonym dla pałacu dożów. Dopiero pod koniec życia Giovanni przedstawił nowy typ klasycznych tematów, przede wszystkim Ucztę Bogów. 

5. Gentile Bellini (Wenecjanin, ok. 1429-1507)

Cud Krzyża na moście San Lorenzo (1500)

Gallerie dell'Accademia, Wenecja

    Gentile Bellini był młodszym bratem Giovanniego Gentilego, synem Jacopo Belliniego i szwagrem Andrei Mantegny. Ta rodzina weneckich malarzy często pracowała razem.

    Bractwo Scuola Grande di San Giovanni Evangelista w Wenecji wezwało najbardziej szanowanych malarzy weneckich tego okresu, takich jak Pietro Perugino, Vittore Carpaccio, Gentile Bellini, Giovanni Mansueti, Lazzaro Bastiani i Benedetto Diana, do namalowania dziewięciu płócien do Wielkiej Sali ich siedziby, przedstawiających Cuda Krzyża Świętego, historię cudów dokonanych przez fragment drewna z krzyża, na którym ukrzyżowano Jezusa. Fragment ten został podarowany bractwu w 1369 roku przez Filipa de Mezières, kanclerza Królestwa Cypru i Jerozolimy, i szybko stał się przedmiotem wielkiej czci i symbolem Scuoli, jednego z najważniejszych i najbogatszych bractw weneckich.

       Scena przedstawiona na obrazie zarejestrowana jest z dokumentalną wiernością, ale widzimy ją jakby w wodnym świetle. Ta sama ulotna atmosfera panuje zarówno wśród uczestników wydarzenia, jak i widzów cudu, wśród których znajdują się prawdziwe postaci współczesne: Caterina Cornaro, królowa Cypru, jest pierwszą z dam klęczących na scenie po lewej stronie, a w grupie panów po prawej Gentile umieścił portrety siebie i swojego brata Giovanniego. Niezrównana piętnastowieczna Wenecja, z jej budynkami ozdobionymi barwnymi freskami i malowanymi tynkami, z okrągłymi kominami i równie charakterystycznymi wystającymi kratkami, stanowi barwną i poetycko archaiczną scenerię dla tego wydarzenia. A liczne postacie, które tworzą ten obraz, wydają się być uczestnikami zaczarowanej sceny, zamieszkującymi magicznie nieruchomą atmosferę, postaciami, których płaskorzeźba została umieszczona na tle głębokiej zieleni wód kanału, zastygłych na zawsze w tym momencie czasu.

6. Gentile Bellini (Wenecjanin, ok. 1429-1507)

Detal po lewej stronie: Cud Krzyża na moście San Lorenzo (1500)

Gallerie dell'Accademia, Wenecja

    Gentile Bellini urodził się w rodzinie znanych malarzy: jego ojciec Jacopo Bellini był weneckim pionierem w stosowaniu farby olejnej jako medium artystycznego; jego cenionym bratem był Giovanni Bellini, a szwagrem Andrea Mantegna. Na cześć mistrza Jacopo, Gentile da Fabriano, nadano mu imię Gentile. Gentile uczył się malarstwa w pracowni swojego ojca. Choć dziś Gentile często pozostaje w cieniu bardziej znanych członków rodziny, w swoich czasach był uważany za jednego z największych żyjących malarzy weneckich i nie brakowało mu zleceń; jego talent portrecisty ujawnił się już w młodym wieku.

    Większość zachowanych dzieł Gentilego Belliniego to bardzo duże obrazy przeznaczone dla budynków publicznych, w tym dla Scuola Grande di San Giovanni Evangelista. Wraz z Lazzaro Bastianim, Vittore Carpaccio, Giovannim Mansuetim i Benedetto Rusconim, Bellini był jednym z artystów zatrudnionych do namalowania 10-obrazowego cyklu narracyjnego znanego jako Cuda Relikwii Krzyża. Zlecenie to miało na celu uczczenie relikwii Krzyża Świętego, którą bractwo otrzymało w 1369 roku. Do dzieł Gentilego należą Procesja prawdziwego krzyża na Piazza San Marco z 1496 roku oraz Cud prawdziwego krzyża na moście S. Lorenzo z 1500 roku, na którym znajduje się autoportret Gentilego i jego brata Giovanniego.

    Wenecja była w tamtych czasach bardzo ważnym punktem, w którym kultury i handel graniczyły ze wschodnią częścią Morza Śródziemnego i stanowiły bramy do Azji, Afryki i dalej. Jak wspomniano, za życia Gentile był najbardziej prestiżowym malarzem w Wenecji. Dlatego też w 1479 r. został wybrany przez rząd Wenecji do pracy dla sułtana Mehmeda II w Konstantynopolu. Jednak oprócz pracy na dworze osmańskim, twórczość Gentilego odnosiła się także do innych aspektów Wschodu, w tym do Cesarstwa Bizantyjskiego.

7. Giovanni Bellini (Wenecjanin, ok. 1426-1516)

Pieta (1505)

Gallerie dell'Accademia, Wenecja

    W tle, za emblematycznym drzewem figowym, wznosi się otoczone murami miasto, w którym można rozpoznać główne budowle Vicenzy: Duomo, Torre, pre-palladiańską bazylikę, a także dzwonnicę Sant'Appolinare Nuovo w Rawennie i Natisone w Cividale. Madonna trzyma na kolanach martwego Chrystusa, niemal przytłoczona i pochylona ciężarem ciała syna, które zdaje się od niej odsuwać. Jej twarz, wyblakła ze starości, wydaje się zużyta i wyczerpana cierpieniem. Opuszczenie Chrystusa, sugerowane przez jego włosy zwisające na tle wspaniałej, soczewkowej, symbolicznej plamy trawy.

8. Antonio da Correggio (Włochy, 1489-1534)
Święta Katarzyna z Aleksandrii (ok. 1508-10)
National Gallery, Londyn

    Święta Katarzyna z Aleksandrii, znana również jako Święta Katarzyna od Koła i Wielka Męczennica, to chrześcijańska święta i męczennica, która, jak się uważa, była znaną uczoną na początku IV wieku. Według legendy próbowała nawrócić pogańskiego cesarza Maximinusa Daia, który kazał ją uwięzić, a następnie stracić. 1100 lat później Joanna d'Arc powiedziała, że Katarzyna wielokrotnie jej się ukazywała.

    Według tradycyjnej opowieści Katarzyna była córką Kostusa, pogańskiego namiestnika Aleksandrii, gdzie się urodziła. Podobno zapowiedziała swoim rodzicom, że poślubi tylko kogoś, kto przewyższy ją urodą, inteligencją, bogactwem i statusem społecznym. Zostało to zinterpretowane jako wczesna zapowiedź jej ostatecznego odkrycia Chrystusa. "Jego piękno było bardziej promienne niż blask słońca, Jego mądrość rządziła całym stworzeniem, Jego bogactwo rozprzestrzeniało się po całym świecie". Choć wychowana na pogankę, nawróciła się na chrześcijaństwo w późnych latach młodzieńczych. Mówi się, że odwiedziła swojego współczesnego, rzymskiego cesarza Maximinusa Daia i próbowała przekonać go o moralnym błędzie w prześladowaniu chrześcijan. Udało jej się nawrócić jego żonę, cesarzową, oraz wielu pogańskich filozofów, których cesarz wysłał, by z nią polemizowali, a którzy następnie ponieśli śmierć męczeńską. Gdy cesarzowi nie udało się przekonać Katarzyny, kazał ją umieścić w więzieniu, a gdy odwiedzający ją ludzie nawrócili się, skazano ją na śmierć na łamanym kole, narzędziu tortur.

Według legendy, koło złamało się, gdy go dotknęła, więc została ścięta.

[31.12.2022, Toruń]