LECTIO SECUNDA (2)
Koniugacje I i II
W języku łacińskim są cztery koniugacje, zależnie od tematu czasownika.
Koniugacja to odmiana czasownika przez osoby.
Temat czasownika: jest to taka część jego formy, która pozostaje niezmienna bez względu na osobę. O tym, że dana forma stanowi osobę pierwszą (ja) czy drugą (ty), stanowi końcówka.
A w jaki sposób rozpoznać, do której koniugacji należy dany czasownik? Właśnie po temacie.
W koniugacji I temat czasownika w czasie teraźniejszym kończy się na -a;
a w koniugacji II – na -e.
Koniugacja I
Do koniugacji I należą czasowniki, których temat w czasie teraźniejszym kończy się na
-a, np. “amare” – “kochać”. Od bezokolicznika odcinamy “re” i mamy temat: “ama”.
z formy ama-o zostało tylko “amo”
Do niego dodajemy końcówki.
Liczba pojedyncza
am-o (ja kocham)
ama-s (ty kochasz)
ama-t (on/ona/ono kocha)
Liczba mnoga
ama-mus (my kochamy)
ama-tis (wy kochacie)
ama-nt (oni/one kochają)
Tryb rozkazujący
ama (kochaj)
ama-te (kochajcie)
Koniugacja II
Czasownikiem koniugacji II jest np. czasownik “habere” – “mieć” –
“Habere” to bezokolicznik a jego końcówką jest -re. Po jej odcięciu poznajemy temat czasownika, czyli “habe-“. Do niego dodajemy końcówki. Końcówki w czasie teraźniejszym będą takie same dla wszystkich koniugacji.
Liczba pojedyncza
habe-o (ja mam)
habe-s (ty masz)
habe-t (on/ona/ono) ma
Liczba mnoga
habe-mus (my mamy)
habe-tis (wy macie)
habe-nt (oni/one mają)
Tryb rozkazujący
habe (czysty temat, bez końcówki – miej)
habe-te (miejcie)
Jeśli w słowniku mamy zapis “habeo, habere” lub w skrócie “habeo, ere” – wiadomo już, że czasownik ten należy do koniugacji II. Może też pojawić się zapis “habeo 2”. Numer od razu wskazuje koniugację.
Przeczenie
Jeśli chcemy zaprzeczyć czasownik w trybie oznajmującym, dodajemy do niego przeczenie “non” – “non amo” – “nie kocham”. Jest to bardziej skomplikowane w przypadku trybu rozkazującego. Takie przeczenie tworzy się w sposób następujący:
- dla liczby pojedynczej: dajemy przeczenie “noli” + bezokolicznik, czyli “noli amare” – “nie kochaj”.
- dla liczby mnogiej: dajemy przeczenie “nolite” + bezokolicznik, czyli “nolite habere” – “nie miejcie”.
[28.08.2024, Toruń]
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz